SÖZCÜK DÜZEYİNDE ANLATIM BOZUKLUKLARI:
Bir cümleyi oluştururken kullandığımız sözcüklerin anlamlarına, kullanıldıkları yere, cümlede taşıdığı anlama dikkat etmeliyiz.
1) – Yanlış anlamda kullanılan sözcükler veya birbiriyle karıştırılan sözcükler
Yağmurun şiddetli yağması sokakların kirlenmesini sağladı. ( yol açtı )
Pilot uçağı çok iyi sürüyor ( kullanıyor )
Elektrik direklerine yeni hat döşendi. ( çekildi )
Adam kendini memurlara tanıttırdı. ( tanıttı )
Son yıllarda liderlere ölümcül saldırılar düzenleniyor. ( öldürücü )
Anten düşünce televizyon görünüşü görüntüsü bozuldu. ( görüntüsü )
Şehrin tepeden görüntüsü çok harika. ( görünüşü )
Senden özgü bir işçi bu işleri yapamaz. ( özge, başka )
2) – Sözcüklerin gereksiz kullanılması ve eşanlamlı sözcüklerin kullanılması ( yinelemesi ).
Pişmemiş çiğ etleri bize yedirdi.
Erzurum’da kışın sıfırın altında eksi kırk derece soğuk bulunur.
Hâlen uygulamada bunan bu madde iptal edilecektir.
Sınıfa girer girmez hemen ceketini çıkardı.
Yıllarca bu konuşmalar olumsuz tepki gördü.
Onlarla karşılıklı tartışacak halim yok.
Çalışmaya elverişli ve müsait ortamlar olmalı.
Herkes sağlık ve sıhhat konusunda hassas davranmalı.
Şükran Hanım yine hasta olmuş hastanede yatıyor. ( hastalanmış )
3) – Sözcüklerin yanlış yerde kullanılması.
Ağrısız kulak delinir. / Kulak ağrısız delinir.
Bu çocuk Yüksek Elektrik Mühendisi olacak. / Bu çocuk Elektrik YüksekMühendisi olacak.
Misafirleri ısıran sanatçının köpeği kudurdu. / Sanatçının misafirleri ısıranköpeği kudurdu.
Bu soruyu her Allah’ın günü duyuyoruz. / Bu soruyu Allah’ın her günü duyuyoruz.
Ağaç çok suda kaldığı için şişmiş. / Ağaç suda çok kaldığı için şişmiş.
Polis tarafından ülkeye yasadışı yollardan sokulan uyuşturucu maddeler ele geçirildi. / Ülkeye yasadışı yollardan sokulan uyuşturucu maddeler polisler tarafından ele geçirildi.
4) – Sözcüklerin çelişkili anlamlarda kullanılması:
12 Nisan 1978 yılında görevden ayrıldı. ( tarihinde )
Sporcumuz en öndeki yarışmacıyı geçerek ikinci oldu.
Mutlaka bu konuyu biliyor olmalı.
5) – Deyimlerin yanlış kullanılması:
Bu davranışınla bir çuval üzümü berbat ettin. ( inciri )
Sınavı kazandığını duyunca çok sevindi, adeta etekleri tutuştu. (etekleri zil çaldı ).
6) – Ata sözlerin yanlış kullanılması:
Ayağını yatağına göre uzat. ( yorganına ).
7) – Mantıksal tutarsızlık:
Yağmur yağdığı için şemsiyemi almadım.
Ünlü yazar Peyami Safa yazacağı romanla ödül aldı.
Babam traktörü sürerken tamir etti.
Hz. İsa milattan önce kaçıncı yüzyılda doğdu.
Bu hastalık beni ölüme hatta felce bile götürebilir.
8) – Karşılaştırma yanlışlıkları:
Annemi kardeşimden çok seviyorum.
Senin matematiğin benden iyi. ( benimkinden )
Bu işi senden daha çok seviyorum. / Bu işi senin sevdiğinden çok seviyorum.
CÜMLE DÜZEYİNDE ANLATIM BOZUKLUĞU:
Cümle düzeyinde görülen anlatım bozukluklarının en önemli sebebi sıralı ve bağlı cümlelerde uygun olmadığı halde bir öğeyi birden fazla yükleme bağlamaktır. Bu da anlatımı bozar.
Cümle düzeyinde anlatım bozukluğu şu şekilde olur:
1. Yüklem yanlışlıkları
2. Özne yanlışlıkları
3. Çatı uyuşmazlığından kaynaklanan yanlışlıklar
4. Özne – Yüklem uyuşmazlığı
5. Nesne yanlışlıkları
6. Tümleç yanlışlıkları
7. Eklerin yanlış ya da eksik kullanımından kaynaklanan yanlışlıklar
8. Tamlama düzeyinde yanlışlıklar
9. Noktalama ile ilgili yanlışlıklar
10. Öğe fazlalığı
11. Mantıksal bozukluklar
1 – Yüklem Yanlışlığı ( eksikliği ):
Anlam yönünden ya da kişi yönünden uygun olmayan sözcükleri tek yükleme bağlamaktan kaynaklanır.
Atkımı ve ceketimi giydim.
Atkımı bağladım, ceketimi giydim. ( olacak )
Yüklem eksiliği
Dün akşamki partide limonata ve pasta yedik.
Dün akşamki partide limonata içtik ve patra yedik. ( olacak )
Yüklem eksikliği
Bize başarılı ama saygısız olmayan insanlar yarar.
Bize başarılı olan ama saygısız olmayan insanlar yarar.
Yüklem eksikliği
Geçenlerde köye gidip ayran ve yufka ekmeği yemişler.
İçtiler ( yüklem eksikliği )
2 – Özne Yanlışlığı ( Eksikliği ):
Genellikle sıralı cümlelerde görülür. Birinci cümledeki bir öğe uygun olmadığı halde ikinci cümleye özne olarak düşünülür. Böyle olunca anlatım bozukluğu olur.
Bu insanlara acıyorum; çünkü çok fakirler.
Bu insanlar ( özne eksikliği )
Hepsi son derece iyi çocuklar; fakat çalışmıyor.
Hiçbiri ( özne eksikliği )
Öğrencilerin sınav numaraları alındı ve sınav salonuna davet edildi.
Öğrenciler ( özne eksikliği )
Herkes seni bu konuda kınamadı.
Hiçbiri olumsuz
Kimse
Özne yanlışlığı
3 – Özne – Yüklem Uyuşmazlığı:
Bu pozisyon hakkında sen ve yan hakemler ters düştüler.
Düştünüz.
Bu mahalledeki binalar yakın bir zamanda yıkılacaklar.
Yıkılacak.
Fikirlerim hep yeni kalacaklar.
Kalacak
Not: Özne – Yüklem uyuşmazlığı ( bkz. Sayfa…. )
4 – Çatı Uyuşmazlığından Kaynaklanan Anlatım Bozukluğu:
Bileşik ve sıralı cümlelerde birinci cümleyle ikinci cümle çatı bakımından birbirine uygun olmalı farklı çatılar kullanılırsa çatı uyuşmazlığı olur ve anlatım bozukluğu olur.
Bu insanlar sözleri yüzünden beğenilip buraya getirdik.
Edilgen getirildi.
Vitrindeki ürünleri sergilenip satışa çıkarmış.
Sergileyip
Göstericiler polis tarafından tutuklandı, karakola götürdü.
Edilgen götürüldü.
Şehir kaldırımları temizlenmeye başladı.
Edilgen başlandı.
5 – Nesne Yanlışlığı ( Eksikliği ) :
Genellikle sıralı cümlelerde görülür. Birinci cümledeki bir öğe uygun olmadığı halde ikinci cümlenin yüklemine nesne olarak bağlanmak ister. Dolayısıyla ortaya anlatım bozukluğu çıkar.
Bu yazılara daha önce de baktım, iyiden iyiye inceledim.
Bu yazıları ( nesne eksikliği )
Yıllar önce buraya geldim ve o zaman çok beğendim.
Burayı ( nesne eksikliği )
Polisler babasının silahını aldılar, sora da tutukladılar.
Babasını ( nesne eksikliği )
İstanbul’da uzun yıllar yaşadım, dağ taş gezdim.
İstanbul’u
6 – Tümleç Yanlışlıkları (eksiklikleri ):
Dolaylı Tümleç Ve Edat Tümleç:
Genellikle sıralı cümlelerde görülür. Birinci cümlede bir öğe uygun olmadığı halde ikinci cümleye Dolaylı Tümleç ve Edat Tümleci olarak kullanılması anlatım bozukluğuna yol açar.
Her yerde Ayşe’yi aradım, fakat ulaşamadım.
Ayşe’ye
Ona ( DT eksikliği )
Geçen yıl Kastamonu’ya gittim ve üç gün kaldım.
Orada ( dolaylı tümleç eksikliği )
Yarın buraya geliyorlar ancak daha çok vardı.
Yarına ( DT eksikliği )
Adam çocuklarını çok severdi ancak hiç oynamazdı.
Çocuklarıyla
Onlarla ( edat tümleci eksikliği )
7 – Eklerin Yanlış Ya Da Eksik Kullanılmasından Kaynaklanan anlatım Bozukluğu:
a – Ekeylem eksikliği: Birinci cümle ile ikinci cümle arasında ekeylem ortaklığı söz konusu olabilir. Fakat ekeylemin her iki yükleme uygun olması gerekir.
Sen düldülsün, ben bülbül ( üm )
Ekeylemin geniş zamanı
Ekeylem eksikliği
Sen bir şahinsin, ben garip bir serçe ( yim )
Ek eylem eksik
Not: Sıralı isim cümleleri arasında olumluluk olumsuzluk ilişkisi varsa ( birinci cümle olumlu , ikinci cümle olumsuzsa ) birinci cümlenin sonunda ek eylemi kullanmamız gerekir. Aksi taktirde anlatım bozukluğu olur.
Gözleri güzel , fakat saçları iyi değildi.
di ( ekeylem eksikliği )
Boyu oldukça kısa, kilosu da az değildi.
ydı. ( ekeyelem eksikliği )
b – Kip ve kişi eklerinin eksikliği: Sıralı cümlelerde birinci ve ikinci cümlenin yüklemindeki kip ve kişi ekleri ortak kullanılabilir. Bu ortaklığın uygun olmadığı durumlardaysa anlatım bozukluğu meydana gelir.
Öğrenciler müzik dinliyor, biz kitap okuyorduk.
– du ( kip eki eksikliği )
c – İyelik ekinin gereksiz kullanımı: İyelik ekinin gereksiz kullanımı anlatım bozukluğuna yol açar.
Oktay gol atmasını bilmiyor.
atmayı ( sı eki gereksiz kullanılmıştır )
Bülent Ersoy şarkı söylemesini seviyor.
söylemeyi
Bu çocuk bisiklet sürmesini bilmiyor.
sürmeyi
d – Fiilimsi eklerinin yanlış kullanımı: Filimsi eklerinin yanlış kullanımı anlatım bozukluğuna yol açar.
Adam aklına geldiği şeyi söylüyor.
gelen
e – Çatı ekinin gereksiz kullanımı: çatı ekinin gerksiz kullanımı anlatım bozukluğuna yol açar.
Pınar başında ne de güzel yemek yenilir.
yenir. ( çatı ek. Gerksiz kull. )
f – “cı” yapım ekinin yanlış kullanımı: – yapım ekinin yanlış kullanımı anlatım bozukluğuna yol açar.
Yıllardır bu sokakta manavcılık yapıyor.
Manavlık
g – “ler” çoğul ekinin gereksiz kullanımı: – ler ekinin gereksiz kullanımı anlatım bozukluğuna yol açar.
Her türlü olaylarda aynı kişinin adı geçiyordu.
olayda ( çoğul ekinin ger4ksiz kullanımı )
8 – Tamlama Yanlışlıkları:
Bir tamlayan birden fazla tamlanan için ya da bir tamlanan birden fazla tamlayan için ortak kullanılabilir; fakat bu farklı türden tamlamalar birbirine bağlanamaz bağlanırsa anlatım bozukluğuna yol açar.
Sergide yöresel ve saray giysileri vardı.
Sergide yöresel giysi ve saray giysileri vardı. ( olacak )
Yöresel giysi – sıfat tamlanması
Saray giysileri – isim tamlaması
Başkentte kültürel ve spor etkinlikleri artıyor.
Kültürel etkinlikler – sıfat tamlaması
Spor etkinlikleri – isim tamlaması
Tamlayanın düşmesi: Bazen isim tamlamalarında tamlayan düşebilir. Bu tamlayanın düşmesi anlatım bozukluğuna yol açar.
Senin / Kardeşini okulda gördüm.
Onun
Senin / Ceketini yine burada unuttum.
Onun
İnsanlar Türkiye’yi seviyor, fakat kaynaklarını iyi kullanmıyor.
Onun ( tamlayan düşmüş )
Tamlananın düşmesi: Bazen isim tamlamalarında tamlanan düşebilir. Bu tamlananın düşmesi anlatım bozukluğuna yol açar.
Resmi cezalarda sizin ve bizim suçumuz eşit olmalı.
Suçunuz ( tamlan düşmüş )
Tamlayan ekinin düşmesi: tamlayan ekinin düşmesi anlatım bozukluğuna yol açabilir.
Hepimiz bu tür konularda duyarlı olması gerekir.
– in ( tamlayan eki düşmüş )
Uyarı: Tamlayanı iyelik eki almış belgisiz zamirlerden oluşan tamlamalardaki tamlanan aynı iyelik eki alamaz.
Birçoğumuzun sözümüz.
Birçoğumuzun sözü. ( olacak )
9 – Noktalama Yanlışlıkları:
İşaret zamirleri veya adlaşmış sıfatlardan sonra bir ad geliyorsa oraya virgül konur.
Yaralı, doktorun gözlerine yalvarırcasına baktı.
Aptal, profesörün sözünü anlayamaz tabi.
Bu, öğrencilerimizin belki de son şansıdır.
Yüzük bu yerde bulundu.
Sıfat tamlaması
Bu, yerde bulundu.
Zamir
10 – Öğe Fazlalığı:
Sıralı ve bağlı cümlelerde her iki cümle için ortak kullanılabilen herhangi bir öğenin ( özne, nesne, DT ) yerine ikinci cümlede bir zamir kullanılırsa öğe fazlalığı meydana gelir.
Ahmet her zaman senden konuşur, o her zaman seni över.
Öğe fazlalığı
Veya artıklığı
Öğrencilerimi seviyor ve onları koruyorum.
Nesne fazlalığı
Yorum Yap