İsim soylu sözcükleri yüklem haline getirmeye veya fiillerde bileşik zaman oluşturmaya yarayan çekim ekleridir.
Türkçe’de ek eylem – imek eylemidir. Ek eylemin iki temel görevi vardır.
1 – Bileşik zamanlı eylem oluşturmak.
Gidiyor – i – di
2 – isim soylu sözcükleri yüklem yapmak .
Öğretmen bugün sinirliydi .
Snirli – i – di
Bu öğrenciler çok çalışkanmış.
Çalışkan – i – miş
Her yerde hatıran vardı.
Var – i – di
Araba çok hızlıydı.
Hızlı – i – di
Not: Fiilimsiler de yüklem olabilmek için ek fiil alır.
En büyük arzusu okumaktı.
Okumak – i – di
Sınavı kazanacak olan çalışandır.
Çalışan – dır.
Ekeylemin dört kip ekiyle çekimi vardır: – idi, – imiş, – ise, – idir.
A – Hikaye Biçimi: – imek eyleminden sonra – dı, – di, – du, – dü, – tı, – ti,– tu, – tü eki getirilerek yapılır.
Çocuğun yüzü çok sarıydı.
Sarı – i – di
Bu araba çok hızlıydı.
Hızlı – i – di
Ayşe okula gidiyordu.
Gidiyor – i – idi
B – Rivayet Biçimi: – imek eyleminden sonra – miş, – mış eki getirilerek yapılır.
Ankara’da hava çok soğukmuş.
Soğuk – i – miş
Bu iş çok zormuş.
Zor – i – miş
Bunları istemiyormuş.
İstemiyor – i – miş
Ahmet’te haklıymış.
Haklı – i – miş
C – Şart Biçimi: – imek eyleminden sonra – se, – sa getirilerek yapılır.
Sen akıllıysan bu işi bitirirsin.
Akıllı – i – se – n
Sen hastaysan Ali işi yapsın.
Hasta – i – se – n
Erken gelirsen iyi olur.
Gelir – i –se – n
D – Geniş Zaman Biçimi: – imek eyleminin geniş zaman biçiminde herhangi bir kip eki kullanılmaz. Ekeylemin geniş zaman biçiminde eylemlere direkt olarak kişi eki getirilir.
1. tekil insanım öğretmenim
2. tekil insansın öğretmensin
3. tekil insandır öğretmendir
1. çoğul insanız öğretmeniz
2. çoğul insansınız öğretmensiniz
3. çoğul insanlar öğretmenler
Uykudayız yine hepimiz.
Ek eylemin geniş zamanı
Bir deniz kenarındayız karanlı gecede.
Ekeylemin geniş zamanı
Bu bir mahalledir.
Ekeylemin geniş zamanı
Bugünlerde çok iyisiniz.
Ekeylemin geniş zamanı
Uyarı: Ekeylemin 3. tekil biçimi olan – dir eki bazen düşebilir. Böyle durumlarda ekeylemin varlığını kabul edemiyoruz; fakat sözcük yargı bildirmeye devam eder.
Uyarı: Ekeylemin olumsuz biçimi değil sözcüğü ile yapılır.
Dünkü film güzeldi.
Dünkü film güzel değildi.
Ekeylemin olumsuzu
Bu ders çok zormuş.
Bu ders çok zor değilmiş.
Ekeylemin olumsuzu
Ekeylemle ilgili özel uyarılar:
Uyarı – 1: Ekeylem ünsüzle biten sözcüklere gelince – i ünlüsü düşer, ünlüyle biten sözcüklere gelince – i ünlüsü y’ye dönüşür.
Uyarı – 2: – idir ekeylemi fiillerde kip ekinden sonra gelince bildirme görevi ile olasılık ya da kesinlik anlamı yansıtır.
Uyarı – 3: isim soylu sözcükler geniş zaman ekeylem çekiminde 1. ve 2. kişiler kip eki almaz. Şahıs eki direk olarak bu ismin sonuna gelir.
Not: Şahıs ekiyle iyelik eklerini karıştırmamalıyız.
Uyarı – 4: Geniş zaman ekeylem 3. kişi çekimlerinde – dir kip eki kullanılır. Ancak bu kip eki cümleden düşürülebilir. Bu tür cümleler eksiltili cümledir. ( var, yok sözcükleri hariç )
Uyarı – 5: – dir eki çekimli fiillere gelerek de görev yapabilir. Bu kullanımda Kaçaş ( bildirme ) eki adını alır; fakat sonuçta yine ekeylemdir.
Babam uyumuştur televizyonun sesini kıs.
Olasılık
Zil çalmıştır çıkabiliriz.
Olasılık
Soru: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde isim soylu sözcük ekeylemin geniş zamanıyla çekimlenerek yüklem görevine getirilmiştir?
A – Çocuklar bugün mutluydu.
B – Benim her şey bundan sonra.
C – Sokaklar tehlikeliymiş bu saatten sonra.
D – Bizim tek isteğimiz barıştı bugünlerde.
E – Her şeyi sana anlatmıştır herhalde.
Cevap: B
Soru: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir zamir ekeylem alarak yüklem olmuştur?
A – Her insan bilir benim kim olduğumu.
B – Biliyordum bu gülüşlerin sırrını.
C – bütün balkonun demirlerindeydi.
D – Eski bir dostsun sen.
E – Neydi benden istediğin. ( Cevap: E )
Yorum Yap